BARACA

Akcja przeniesienia jednego z prowizorycznych schronień, jakie budują i w jakich przebywają we Wrocławiu romscy imigranci, została zainicjowana i do pewnego stopnia „wyreżyserowana” przez Aleksandrę Kubiak. Artystka z założenia nie ma jednak wpływu na konstrukcję i tempo powstawania obiektu. Podczas wizyt na koczowisku na wrocławskich Polanowicach udało się jej zaangażować kilku członków społeczności, którzy w zamian za pomoc w pozyskaniu agregatu prądotwórczego na potrzeby mieszkańców koczowiska, zgodzili się skonstruować jedno ze swoich prowizorycznych domostw na terenie Muzeum Etnograficznego.
Akcja ma charakter procesualny, nie wiemy, czy wraz z Romami artystka zdoła zebrać odpowiednią ilość materiałów i w jakim stadium budowy zastanie ją moment wernisażu.
Czy gest etnografa jest wszystkim, co możemy zrobić dla prawdziwych, nie abstrakcyjnych Innych? W czym potrzebują oni naszej pomocy, a co jest już przemocą naszej kultury? Czy bez dyskryminowania wartości żadnej ze stron możliwa jest egzystencja tych dwóch światów obok siebie? Działanie Aleksandry Kubiak poszukuje formy (wizualnej i instytucjonalnej), która mogłaby w adekwatny sposób pokazać jądro problemu i dopomóc nam w zrozumieniu rodzących się wobec niego emocji.

kuratorzy projektu OUT OF STH vol.3: Joanna Stembalska,
Sławek ZBK Czajkowski

W Polsce, w 1964 roku nasilono działania administracyjne, które wymusiły zniknięcie taborów romskich. W wielu zakątkach kraju, lud wcześniej migrujący, osiedlił się, wtopił w zastaną społeczność. Szeroko rozwinięta kultura romska znalazła swoją kontynuację w zakładanych przez Romów stowarzyszeniach, które pielęgnują tradycje pokoleniowe.
Choć z taką sytuacją mamy do czynienia od lat, nadal posługujmy się utartymi przekonania na temat społeczności Romskiej. Kim dla nas jest Rom? Czy stał się naszym sąsiadem, kolegą z pracy, szkoły? Czy pieśń „Ore Ore”, falbaniaste suknie, taniec są kwintesencją Romskiej kultury? A może we współczesnym Wrocławiu można znaleźć o wiele więcej pytań i poddać je głębszej analizie?

Doniesienia prasy wrocławskiej spowodowały, że zainteresowałam się życiem, kulturą i historia Romów. Wydało mi się niesamowitą informacją, że w mieście, gdzie spotykają się kulturalne szlaki wielu narodowości, pojawia się nowa enklawa – romska, samozwańcza wieś w określonej strukturze miasta. Artykuły prasowe, w dużej mierze piętnujące romskich gości, a po dwóch latach już przecież sąsiadów, zastanowiły mnie. W dobrej chwili pojawiło się zaproszenie do wzięcia udziału w wystawie OUT OF STH vol.3 – Sąsiedzi.

Współczesna sztuka zwraca się w stronę historii, poszukuje odpowiedzi na utopijne pytanie „kim jesteśmy” ale też podejmuje próbę opisania płynnej rzeczywistości i wysupłania z niej klarownego kontekstu kulturowego.

Romowie mieszkający przy ulicy Kamieńskiego są pochodzenia rumuńskiego. W XIX w na trenie Rumunii i Mołdawii stopniowo znoszono zależność niewolniczą Cyganów. Może wraz z uwolnieniem przyszła potrzeba partycypacji w kulturze koczowniczej, w której Romowie odnajdują się do dziś? Oczywiście, tak jak i we Wrocławiu, ich tryb życia wzbudzał i wzbudza nadal, wiele kontrowersji. Zarzuca się im lekkomyślność bytu, małą dbałość o higienę, kradzieże, rozboje i widoczne na ulicach żebractwo. Mało kto docenia płynącą z ich obecności naukę, o „Innym”- naukę tolerancji, akceptacji, ale też bogactwo kulturowe.

Odwiedziłam koczowisko przy Kamieńskiego. Poczułam inny świat, obudziła się we mnie cała gama odczuć wobec sytuacji, ludzi, miejsca. Właśnie miejsca i jego struktury. Weszłam do chaty i oniemiałam – barwy, desenie, zdobienia. Przed domami kobierce. Domy zbudowane własnoręcznie, jednoizbowe, z piecami, które służą do ogrzewania i przygotowania posiłków. Proste, funkcjonalne, archaiczne, budowane z przedmiotów znalezionych, czyli według najnowszych i najbardziej nośnych trendów we współczesnym designie! Recykling w najczystszej formie. Chciałabym podjąć próbę zatrzymania i przeniesienia obrazu domu romskiego zdając sobie jednocześnie sprawę, że przy koczowniczym charakterze społeczności może się to w ogóle się nie powieść.

Zadałam sobie pytanie: dla kogo, dla jakiej instytucji zderzenie zwyczajowego, czyli osiadłego trybu życia z koczowniczym może być interesujące, warte odnotowania. Odpowiedź znalazłam na stronie Muzeum Etnograficznego: „Muzealnictwo etnograficzne dokumentuje te nurty kultury, w których najpełniejszy wyraz znajdują wszelkie procesy społeczne, zróżnicowanie regionalne i narodowościowe. Tym samym spełnia ono wyjątkową rolę na terenach, gdzie historia obfituje w wydarzenia, których konsekwencją są przemieszczenia ludności, zderzenia często krańcowo odmiennych tradycji.”

Proponuję akcję performatywną, polegająca na zaangażowaniu społeczności Romskiej do wybudowania na terenie Muzeum wzorca chaty, co miało by stanowić gest przeniesienia i zatrzymania w czasie struktury, która stała się obecna i szeroko dyskutowana, a przez wzgląd na swój charakter może za chwilę przestać istnieć. Mam nadzieję, że przez kontekst instytucji, sytuacja mieszkańców koczowiska zostanie poddana analizie historycznej i znaczeniowej, przez co dyskryminacja dotycząca obydwu stron czyli mieszkańców miasta i Romów znajdzie nową ścieżkę w dyskusji.

Aleksandra Kubiak

źródło: BWA Wrocław

Zobacz też: wydarzenie na Facebooku BWA, strona BWA a także publikacje w Gazecie Wrocławskiej i portalu Wroclove2012